رویای آدم مضحک

در بررسی آثار هنرمند گران سنگی مانند داستایفسکی معمولاً به سراغ آثار بزرگ او می روند، اما در آثار کوتاه او می بینیم که تمامی جهان داستایفسکی با وضوحی خیره کننده و درخششی گوهرآسا بازتاب می یابد. داستان های مجموعه ی رؤیای آدم مضحک به دوره های مختلفی از فعالیت ادبی نویسنده تعلق دارند. داستان های «آقای پروخارچین» و «پولزونکوف» تلاش نویسنده را برای ایجاز در بیان نشان می دهد. در «دزد شرافتمند» برای نخستین بار با ایده ای روبه رو می شویم که بعداً در جنایت و مکافات پرورش می یابد. «درخت کریسمس و ازدواج» شاید از لحاظ هنری کامل ترین داستان داستایفسکی در دوره ی اول نویسندگی اش باشد. «ماری دهقان» شرحی واقعی از زندگی داستایفسکی در زندان است. داستایفسکی در پوشش طنزِ داستان «کروکودیل» به جریان های غرب گرا و علم پرستان حمله می کند. در داستان «رؤیای آدم مضحک» با داوری نهایی داستایفسکی درباره ی انسان روبه رو می شویم.